Σκοπός

Σκοπός του Ιστορικού Αρχείου είναι η διάσωση, η σύγχρονη οργάνωση και η διαχείριση του αρχειακού υλικού από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837). Το υλικό αυτό αποτελεί μια ευρεία ερευνητική υποδομή για τη μελέτη της ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας γενικότερα. Η συλλογή του Ιστορικού Αρχείου (περίπου 2.500.000 σελίδες) είναι επισκέψιμη στους χώρους του. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ιστορικό Αρχείο λειτουργεί ως κέντρο ιστορικής έρευνας διαθέτοντας μια μικρή βιβλιοθήκη, ένα αναγνωστήριο και μια κεντρική αίθουσα για σεμινάρια και εκδηλώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, η θεσμική λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου αντικατοπτρίζεται σε τρεις άξονες:

• Ο πρώτος άξονας επικεντρώνεται στη συνεχή και διαρκή μέριμνα για τη διάσωση του αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τόσο του υλικού που έχει παραχθεί στο παρελθόν και θεωρείται ήδη αρχειακό, όσο και του τρέχοντος υλικού, που παράγεται στη συγχρονία και που θα καταστεί αρχειακό στο μέλλον. Σημαντικά και σταθερά βήματα γίνονται προς την εκπλήρωση αυτού του πρώτιστου στόχου. Μεγάλο τμήμα του αρχείου του Πανεπιστημίου είναι ήδη συγκεντρωμένο και καταγεγραμμένο. Στο βαθμό, ωστόσο, που το αρχείο του Πανεπιστημίου είναι ένας ζωντανός οργανισμός και που υπάρχει διαρκής παραγωγή και ροή αρχειακού υλικού, η ανάγκη για καταγραφή του υλικού είναι συνεχής. Ιδιαίτερη φροντίδα δίνεται προς την κατεύθυνση της διάσωσης, της συλλογής και του εμπλουτισμού της αρχειακής συλλογής του Ι.Α. ΕΚΠΑ με υλικό που λανθάνει και δεν απόκειται στις κεντρικές υπηρεσίες του Πανεπιστημίου (π.χ. προσωπικά αρχεία καθηγητών, τεκμηριωτικό υλικό για το φοιτητικό κίνημα, καθώς και για το συνδικαλιστικό κίνημα, κ.ά.). Για το σκοπό αυτό, το Ιστορικό Αρχείο βρίσκεται σε συνεχή επαφή και συνεργασία και με άλλες μη πανεπιστημιακές αρχειακές μονάδες, με ένα επιπλέον στόχο, να συμπεριληφθεί αυτό το υλικό στο ψηφιακό περιβάλλον της αρχειακής συλλογής του Ι.Α.ΕΚΠΑ. Τέλος, το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών έχει συμβάλει με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες στην κινητοποίηση και άλλων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, ώστε να δημιουργηθεί ένα κεντρικός αρχειακός θεσμός στην Ελλάδα, με αντικείμενο τα Αρχεία των Πανεπιστημίων. Στο πλαίσιο αυτών των πρωτοβουλιών, διοργάνωσε δύο συναντήσεις εργασίας και ενημέρωσης των υπευθύνων των Αρχείων όλων των ΑΕΙ της χώρας. Η πρώτη ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2004 στο κτήριο του Ιστορικού Αρχείου. Η δεύτερη ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2007 στην αίθουσα Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ενώ από το 2018 και έπειτα ξεκίνησε η καταγραφή και η χαρτογράφηση αρχειακού υλικού που απόκειται σε όλες τις υπηρεσίες του Πανεπιστημίου και δεν έχει παραδοθεί στο Ι.Α. ΕΚΠΑ προκειμένου να φυλαχθεί και όπου χρειάζεται να ψηφιοποιηθεί.
• Ο δεύτερος άξονας λειτουργίας του Ιστορικού Αρχείου αφορά στην ψηφιοποίηση και ηλεκτρονική διαχείριση του τεράστιου αρχειακού υλικού. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στην εντατικοποίηση των προγραμμάτων ψηφιοποίησης, έχουν ήδη ψηφιοποιηθεί και ταξινομηθεί ηλεκτρονικά τα αρχεία των Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών, των Διοικητικών υπηρεσιών του Ι.Α.ΕΚΠΑ, ορισμένων Παραρτημάτων, παλαιές έντυπες εκδόσεις του Πανεπιστημίου και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Δηλαδή, περίπου 750.000 ιστορικά τεκμήρια, τα οποία περιλαμβάνουν λυτά έγγραφα, βιβλιοδετημένες σελίδες μεγάλου σχήματος (κώδικες), έντυπα, φωτογραφίες. Οι ψηφιοποιημένες εικόνες υποβλήθηκαν σε επεξεργασία, ώστε να είναι εύκολη η ανάγνωσή τους από οθόνη Η/Υ και να μπορούν να αναπαραχθούν με ευκρίνεια από εκτυπωτή. Επιπλέον,  το ψηφιοποιημένο υλικό ταξινομήθηκε ηλεκτρονικά με την αξιοποίηση ειδικού λογισμικού που διαθέτει το Ι.Α.ΕΚΠΑ. Η ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού πραγματοποιήθηκε αφενός σύμφωνα με τις συμβάσεις και την πρακτική που ακολουθούν σημαντικά ξένα πανεπιστήμια, αφετέρου ανταποκρινόμενη στο αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον για το ερευνητικό πεδίο της ιστορίας των πανεπιστημίων και της θεσμικής ανάπτυξης της γνώσης. Το ψηφιοποιημένο υλικό, καταλογογραφημένο και επεξεργασμένο με βάση θεματικούς όρους και λέξεις κλειδιά, είναι αναρτημένο στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜOΣ και διατίθεται στο επιστημονικό και ερευνητικό κοινό. Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της ψηφιοποίησης, εκτελέστηκαν τα παρακάτω προγράμματα: α) ψηφιοποίηση των Πρακτικών Συνεδριάσεων της Συγκλήτου και των Σχολών, εντύπων και φωτογραφικού υλικού, με την επιχορήγηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» (2005-2006)· β) ψηφιοποίηση του διοικητικού αρχείου Πρωτοκόλλου, με την ευγενή χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Σ. Νιάρχος (1999-2001 και 2007-2008)· γ) ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού του Μαράσλειου Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης (2007)· δ) ψηφιοποίηση του προσωπικού αρχείου και της βιβλιοθήκης του Αθανάσιου Ευταξία, με την ευγενή χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ι. Σ. Λάτση (2008-2009)· ε) ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου Πρωτοκόλλου με την ευγενική χορηγία της Εταιρείας JT International Hellas (2016-2017)· στ) ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ (2019-2023). Στον ίδιο τομέα, οι σταθεροί στόχοι του Ιστορικού Αρχείου είναι η συνεχής φροντίδα για τη μετατροπή του ρέοντος και εναπομείναντος αρχειακού υλικού σε ψηφιακή μορφή, αλλά κυρίως η συνεχής αναβάθμιση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος διαχείρισης της αρχειακής συλλογής του Ι.Α.ΕΚΠΑ, ώστε να υποστηρίζεται με τον πιο ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό τρόπο η λειτουργία του. Ταυτόχρονα, το Ιστορικό Αρχείο καλείται να επιλύσει αποτελεσματικά τα προβλήματα που ανακύπτουν στον προσδιορισμού του είδους και στα χαρακτηριστικά της διαχείρισης μιας τόσο μεγάλης σε όγκο πληροφορίας. Επιπλέον, καλείται να εξασφαλίσει ότι το μοντέλο διαχείρισης, στο οποίο τελικώς και θα καταλήξει, παρακολουθεί τις σύγχρονες συζητήσεις και τους προβληματισμούς στους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η εμπειρία του Ιστορικού Αρχείου μπορεί να προσφέρει μεταξύ άλλων τεχνογνωσία, εξοικονόμηση πόρων και προπαντός χρόνου στα άλλα συναφή ιδρύματα που θα προγραμματίσουν από τώρα και στο εξής ανάλογη δράση.
• Τέλος, η θεσμική λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου υπηρετείται και από ένα τρίτο σημαντικό άξονα: τις ερευνητικές και διδακτικές δραστηριότητες. Το Ι.Α.ΕΚΠΑ είναι ένα πολύπλευρο κέντρο έρευνας, ιστορικού και κοινωνιολογικού χαρακτήρα. Η διεξαγωγή έρευνας, η διοργάνωση και ο συντονισμός επιμορφωτικών σεμιναρίων και προγραμμάτων, η επιστημονική συνεργασία με παρόμοια κέντρα και ινστιτούτα της ημεδαπής και αλλοδαπής, η διοργάνωση ημερίδων, διαλέξεων, συνεδρίων, σεμιναρίων και εκδηλώσεων σε παρεμφερείς τομείς, η πραγματοποίηση επιστημονικών δημοσιεύσεων, είναι μεταξύ άλλων, οι δραστηριότητες που αναδεικνύουν και υποστηρίζουν αυτό τον τρίτο άξονα λειτουργίας του Ιστορικού Αρχείου.